Quy định số 296-QĐ/TW ngày 30-5-2025 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về công tác kiểm tra, giám sát và kỷ luật Đảng. Quy định số 296-QĐ/TW ra đời trên cơ sở kế thừa và phát triển các quy định trước đây, đồng thời có nhiều điểm đổi mới quan trọng, gồm 7 chương, 35 điều; trong đó, ngoài các chương về quy định chung, tổ chức thực hiện, có các chương về công tác kiểm tra, giám sát; thi hành kỷ luật của Đảng; giải quyết tố cáo đối với tổ chức Đảng và đảng viên; giải quyết khiếu nại kỷ luật của Đảng; đình chỉ sinh hoạt Đảng... Quy định này được triển khai đến toàn thể Đảng viên và thực hiện trong đơn vị.
Quy định số 296-QĐ/TW cũng quy định rõ nguyên tắc trong kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng; công tác kiểm tra, giám sát của cấp ủy, tổ chức Đảng, của các cơ quan tham mưu, giúp việc cấp ủy, của chi bộ, của ủy ban kiểm tra các cấp; nguyên tắc thi hành kỷ luật trong Đảng; các hình thức kỷ luật của Đảng; thẩm quyền thi hành kỷ luật đảng viên và tổ chức Đảng vi phạm; trình tự xem xét, quyết định thi hành kỷ luật; kỷ luật cách chức đối với đảng viên; trình tự, thủ tục, cách thức bỏ phiếu thi hành kỷ luật; hiệu lực quyết định kỷ luật...Đồng thời, Quy định số 296-QĐ/TW đã quy định về giải quyết tố cáo đối với tổ chức Đảng và đảng viên; giải quyết khiếu nại kỷ luật Đảng; đình chỉ sinh hoạt Đảng.
Về nguyên tắc kiểm tra, giám sát và kỷ luật của Đảng như sau:
- Kiểm tra, giám sát là những chức năng lãnh đạo của Đảng, do tổ chức đảng tiến hành và đảng viên phải thường xuyên tự kiểm tra.
- Tổ chức đảng cấp trên có trách nhiệm kiểm tra, giám sát tổ chức đảng cấp dưới và đảng viên theo sự phân công.
- Công tác này cần phát hiện, bảo vệ nhân tố tích cực, cán bộ dám nghĩ, dám làm vì lợi ích chung; đồng thời phòng ngừa, ngăn chặn và xử lý nghiêm minh các sai phạm ngay từ khi còn manh nha.
- Mọi tổ chức đảng và đảng viên đều bình đẳng trước kỷ luật Đảng, không có ngoại lệ, phải chấp hành nghiêm nguyên tắc, quy trình, thủ tục, thẩm quyền theo quy định.
- Việc thi hành kỷ luật phải thống nhất, khách quan, chính xác, kịp thời, bảo đảm đúng Điều lệ Đảng và các văn bản hướng dẫn của Trung ương.
Đồng thời, Quy định số 296-QĐ/TW đã quy định về giải quyết tố cáo đối với tổ chức Đảng và đảng viên; giải quyết khiếu nại kỷ luật Đảng; đình chỉ sinh hoạt Đảng.
Cụ thể, theo Quy định số 296-QĐ/TW, chủ thể lãnh đạo, chỉ đạo công tác kiểm tra, giám sát là Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, cấp ủy và ban thường vụ cấp ủy các cấp.
Nội dung kiểm tra, đối với tổ chức Đảng là việc chấp hành chủ trương, quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước; việc chấp hành các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của Đảng, giữ gìn đoàn kết nội bộ, quy chế làm việc, chế độ công tác, thực hiện dân chủ trong Đảng. Việc lãnh đạo, chỉ đạo thực hành tiết kiệm; phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; quản lý, rèn luyện phẩm chất đạo đức, lối sống của đảng viên. Việc lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện cải cách hành chính, cải cách pháp luật và tư pháp. Việc lãnh đạo, chỉ đạo các cơ quan bảo vệ pháp luật trong công tác điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án. Việc tuyển dụng, tiếp nhận, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, đánh giá, luân chuyển, điều động, biệt phái, chuyển đổi vị trí công tác, bổ nhiệm lại, nâng ngạch, chuyển ngạch, bố trí, sử dụng, giới thiệu ứng cử, bầu cử, khen thưởng, kỷ luật cán bộ, thực hiện chính sách cán bộ.
Việc lãnh đạo, chỉ đạo và giải quyết khiếu nại, tố cáo; tổ chức thực hiện kê khai, công khai tài sản, thu nhập của cán bộ, đảng viên.
Đối với đảng viên, kiểm tra về tiêu chuẩn đảng viên, tiêu chuẩn cấp ủy viên và việc thực hiện nhiệm vụ đảng viên.
Đối với thực hiện nhiệm vụ giám sát, chủ thể giám sát cũng giống như chủ thể kiểm tra. Đối tượng giám sát là tổ chức Đảng, đảng viên thuộc phạm vi quản lý.
Nội dung giám sát, đối với tổ chức Đảng và đảng viên như nội dung kiểm tra của cấp ủy.
Chủ thể kiểm tra, giám sát căn cứ yêu cầu nhiệm vụ, công tác xây dựng Đảng và tình hình thực tế để xây dựng chương trình, kế hoạch kiểm tra, giám sát; yêu cầu tổ chức đảng và đảng viên có liên quan báo cáo, cung cấp thông tin, tài liệu theo nội dung kiểm tra, giám sát và phải giữ bí mật thông tin, tài liệu...
Đối tượng kiểm tra, giám sát chấp hành nghiêm Điều lệ Đảng, các quy định của Đảng và yêu cầu của chủ thể kiểm tra, giám sát; báo cáo, giải trình đầy đủ, trung thực các nội dung được yêu cầu. Không được để lộ nội dung kiểm tra, giám sát cho tổ chức, cá nhân không có trách nhiệm; không được sử dụng thiết bị ghi âm, ghi âm, thu phát sóng khi làm việc với chủ thể kiểm tra, giám sát. Được sử dụng bằng chứng có liên quan đến nội dung kiểm tra, giám sát để báo cáo, giải trình...
Về hình thức kỷ luật:
- Đối với đảng viên chính thức: Khiển trách, cảnh cáo, cách chức (nếu có chức vụ), khai trừ.
- Đối với đảng viên dự bị: Khiển trách, cảnh cáo.
- Đối với tổ chức đảng: Khiển trách, cảnh cáo, giải tán.
Về thẩm quyền, Quy định số 296-QĐ/TW phân cấp rất rõ ràng giữa chi bộ, cấp ủy cơ sở, ban thường vụ cấp trên và các cơ quan cấp cao hơn như Ban Bí thư, Bộ Chính trị, Ban chấp hành Trung ương.
Theo đó, Ban Bí thư, Bộ Chính trị quyết định các hình thức kỷ luật đảng viên, kể cả đảng viên là cán bộ thuộc diện Ban Bí thư, Bộ Chính trị quản lý; khiển trách, cảnh cáo ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng (kể cả ủy viên Bộ Chính trị, ủy viên Ban Bí thư, ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng) vi phạm phẩm chất chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, sinh hoạt đảng, thực hiện nhiệm vụ đảng viên, thực hiện nhiệm vụ chuyên môn được giao. Trường hợp cách chức, khai trừ thì báo cáo Ban Chấp hành Trung ương Đảng xem xét, quyết định.
Ban Chấp hành Trung ương Đảng là cấp quyết định kỷ luật cuối cùng; quyết định các hình thức kỷ luật đảng viên, kể cả Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Ủy viên Bộ Chính trị, Ủy viên Ban Bí thư.
Ủy ban Kiểm tra Trung ương quyết định khiển trách, cảnh cáo cấp ủy viên tỉnh ủy, thành ủy và đảng ủy trực thuộc Trung ương (kể cả bí thư, phó bí thư, ủy viên ban thường vụ), đảng viên là cán bộ thuộc diện Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý, nhưng không phải là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng. Quyết định các hình thức kỷ luật đối với các trường hợp khác theo quy định của Điều lệ Đảng.
Điều này tạo cơ sở pháp lý cho việc xử lý nghiêm, không có vùng cấm, đồng thời tránh tình trạng “vượt quyền” hay “đùn đẩy trách nhiệm”.
Một điểm mới trong Quy định số 296-QĐ/TW là sự phân định rạch ròi giữa kỷ luật Đảng và xử lý hành chính, pháp luật:
- Kỷ luật của Đảng không thay thế kỷ luật hành chính, kỷ luật đoàn thể hoặc việc xử lý bằng pháp luật và ngược lại (trừ trường hợp có quy định khác). Tổ chức Đảng sau khi xem xét, xử lý hoặc chỉ đạo việc xem xét, xử lý về kỷ luật đảng, chậm nhất 5 ngày phải chỉ đạo hoặc đề nghị với các tổ chức có trách nhiệm xem xét, xử lý kỷ luật về hành chính, đoàn thể hoặc xử lý hình sự cho đồng bộ, kịp thời.
- Khi các tổ chức Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc, tổ chức chính trị - xã hội đình chỉ công tác, hoặc xử lý kỷ luật đối với cán bộ, hội viên, đoàn viên là đảng viên (kể cả quyết định giải quyết khiếu nại kỷ luật về hành chính của các cấp chính quyền hoặc bản án, quyết định của tòa án) thì chậm nhất 5 ngày phải chủ động thông báo cho tổ chức Đảng quản lý đảng viên đó để xem xét, xử lý kỷ luật đảng. Sau khi giải quyết khiếu nại kỷ luật về Đảng, nếu có thay đổi hình thức kỷ luật thì tổ chức Đảng có thẩm quyền chỉ đạo việc xem xét lại hình thức kỷ luật về hành chính, đoàn thể.
- Đảng viên vi phạm pháp luật đến mức phải truy cứu trách nhiệm hình sự thì chuyển cơ quan có thẩm quyền giải quyết, không được xử lý nội bộ. Nếu làm thất thoát tài chính, tài sản của Đảng, Nhà nước, của tổ chức, cá nhân thì phải xem xét trách nhiệm và bồi hoàn. Việc thi hành kỷ luật phải căn cứ nội dung, mức độ, tính chất, tác hại, ảnh hưởng, nguyên nhân vi phạm, hoàn cảnh cụ thể và các tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ để xem xét, quyết định cho phù hợp và phải chịu trách nhiệm về quyết định đó.
- Khi kỷ luật một tổ chức Đảng phải xem xét trách nhiệm, xử lý kỷ luật đối với những đảng viên vi phạm, nhất là trách nhiệm người đứng đầu tổ chức Đảng.
Quy định số 296-QĐ/TW lần đầu tiên ghi nhận các trường hợp hoãn xử lý kỷ luật hoặc không xử lý như:
- Đảng viên đang mang thai, nuôi con nhỏ dưới 12 tháng tuổi hoặc đang bị bệnh nặng.
- Đảng viên đã qua đời, trừ trường hợp vi phạm đặc biệt nghiêm trọng.
Bên cạnh đó, tổ chức Đảng, đảng viên bị kỷ luật oan phải được xin lỗi và phục hồi quyền lợi. Việc xin lỗi và phục hồi quyền lợi thực hiện theo quy định của Bộ Chính trị. Đây là bước tiến rất lớn về phương diện nhân văn, thể hiện tinh thần thượng tôn pháp luật và tôn trọng quyền lợi của đảng viên.
Hồng Lĩnh
